Συνέντευξη



Ρ. Σπερώνη : Η αυτογνωσία είναι  το πρώτο βήμα για την ευτυχία

Σε μια εποχή που διακατέχεται από πολλές δυσκολίες, η λέξη ΕΥΤΥΧΙΑ φαντάζει σε κάποιους-ίσως και στους περισσότερους – από εμάς όνειρο θερινής νυκτός. Η ψυχολόγος –ψυχοθεραπεύτρια Maioli- Σπερώνη Romana  μας μιλά για την ευτυχία …και πως μπορούμε να την κατακτησουμε!
Κυρία Σπερώνη βλέπουμε πως οι καιροί που ζούμε είναι δύσκολοι. Πώς μπορούμε όμως μέσα από αυτές τις δυσκολίες που βιώνουμε όλοι μας, να είμαστε ευτυχισμένοι; Τελικά τί είναι η ευτυχία;
Δεν υφίσταται κατ’ αρχάς ένας μοναδικός ορισμός της ευτυχίας.
Ο καθένας τον προσδιορίζει σύμφωνα με τα βιώματά του.
Προέρχεται από εκείνες τις εμπειρίες που σημαδεύουν τη ζωή, τις οποίες αποθηκεύουμε μαζί με τα συναισθήματα που νοιώσαμε, καθώς επίσης από τις αντιλήψεις που συγχρόνως διαμορφώνονται και θεμελιώνονται μέσα μας. Εμπειρίες που αναπτύσσονται σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, πολιτιστικό, φυσικό περιβάλλον και σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν, πόσο μπορεί να διαφέρει η ιδέα της ευτυχίας όχι μόνο από άτομο σε άτομο, μα στο ίδιο το άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Όντως η ζωή μάς εκπλήσσει με τις συνεχόμενες αλλαγές της, απρόβλεπτες ή ηθελημένες που μετατρέπουν σχέδια και προσωπικές συνιστώσες, περιμένοντας ωστόσο να συνεχίζει να είναι αυτή η περιπέτεια που λέγεται ζωή, “γλυκιά, περιπέτεια γλυκιά”, όπως την χαρακτήριζε ο Οδυσσέας Ελύτης.
Οποιοσδήποτε ορισμός έχει όμως ένα κοινό στοιχείο: ανακαλύπτει κάτι από το νόημα που έχει αποκτήσει για εμάς το προσωπικό ταξίδι της ζωής, μέσα από τους πολλαπλούς ρόλους που καλούμαστε να παίξουμε ως άνθρωποι, ως μοναδικότητες, ως πολίτες, ως κάτοικοι του πλανήτη Γη.
Διαφαίνονται έτσι στόχοι, αξίες, επιθυμίες και όνειρα δικά μας, η πραγματοποίηση των οποίων μπορεί να αποτελέσει πηγή ευτυχίας έστω και στιγμιαίως.
Ευτυχία μπορεί τότε να σημαίνει επιτυχίες, πλούτη, πτυχία, μα και υγεία, οικογένεια, ελευθερία, αγάπη, ομορφιά και πολλά άλλα, που δημιουργούν στιγμές χαράς και ικανοποίησης μαζί με την ενίσχυση της επιθυμίας της διατήρησής τους. Η ευτυχία γίνεται έτσι κύριος στόχος, γιατί, όπως επισημαίνεται στην Επιστολή προς Μενοικέα του Επίκουρου, “…παρούσης μὲν αὐτῆς πάντα ἔχομεν, ἀπούσης δὲ πάντα πράττομεν εἰς τὸ ταύτην ἔχειν.” Δηλαδή, “όταν την έχουμε, έχουμε το παν, ενώ όταν λείπει, κάνουμε το παν, για να την έχουμε”. Είναι σωστό άρα, έλεγε ο Επίκουρος, να επιδιώκουμε μια ευτυχισμένη ζωή, προσθέτοντας ότι την εξασφαλίζουμε, εξασφαλίζοντας σωματική υγεία και ψυχική ηρεμία. Να αναζητάς επίσης την ευτυχία, είναι δικαίωμα τονίζεται στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Αμερικής του 1776.
Βέβαια αυτή η αναζήτησή απασχολεί τον άνθρωπο από την αρχαιότητα και εμφανίζεται στη σημερινή εποχή με ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Το μαρτυρούν οι πολλές μελέτες και έρευνες σε όλα τα επιστημονικά επίπεδα και πρωτότυπες πρωτοβουλίες από θεσμούς.
Υπουργεία της Ευτυχίας έχουν συσταθεί από Κυβερνήσεις, στα Πανεπιστήμια του Harvard και Wellington διδάσκονται μαθήματα που έχουν ως θέμα την ευτυχία και τις στρατηγικές απόκτησής της, ενώ ο OHE με τις εκθέσεις του για την παγκόσμια ευτυχία αναδεικνύει τις πιο ευτυχισμένες χώρες του κόσμου.
Μπορούμε σε αυτό το σημείο να πούμε ότι η ευτυχία αποτελεί ναι μεν προσωπική επιλογή, αλλά συμφωνούμε και με αυτό που έλεγε ο Κικέρωνας “si quis rei publicae sit infelix, felix esse non potest”, δηλαδή κανένας δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος, εάν δεν συνεργάζεται για την “κοινή” ευτυχία.
Όλο αυτό το ενδιαφέρον περί της ευτυχίας αποτελεί μεταξύ άλλων και δείγμα της συνειδητοποίησης της ιδιαίτερης δυσκολίας στη σημερινή “ρευστή ζωή”  να την αποκτήσουμε και σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Αυτό έχει να κάνει με συνθήκες διαβίωσης και με επιλογές που επιδεινώνουν καταστάσεις-εστίες της μοναξιάς και της απογοήτευσης ιδιαίτερα στους νέους, οι οποίες “σαρώνουν” παραδόξως στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, που αδιάκοπα on-line σου δίνει την εντύπωση ότι όλα μπορείς να τα έχεις με ένα κλικ. Η ζωή όμως δεν είναι μόνο on-line, έλεγε ο Umberto Eco.
Μπορείς να ταξιδεύεις στο σύμπαν, ίσως πιο δύσκολα στην ψυχή σου, εκεί όπου τελικά βρίσκεται η ευτυχία. Θυμόμαστε τη ρήση του Πυθαγόρα: “Μην ψάχνεις την ευτυχία. Είναι πάντοτε μέσα σου”.
Για τέτοιο ταξίδι χρειάζεται να είσαι off-line, να βαδίζεις με τον ρυθμό που επιλέγεις στηριζόμενος στο δικαίωμα της “βραδύτητας”, εκείνη στην οποία επιμένει ιδιαίτερα ο Luis Sepulveda.
Αυτός είναι ο ρυθμός που θα σου επιτρέπει να έχεις χρόνο για τις εσωτερικές διεργασίες, προκειμένου να συναντάς τον εαυτό σου. Η αυτογνωσία είναι το πρώτο βήμα για την ευτυχία.
Θα γνωρίζεις τις δεξιότητες σου και εκείνη τη σημαντική ικανότητα να δημιουργείς, να ελπίζεις, να ανοίξεις νέους δρόμους με τόλμη και χαρά, το βασικό συναίσθημα του ευτυχισμένου ανθρώπου, κατά το φιλόσοφο Spinoza.
Η αισιοδοξία, μάλιστα, μαζί με την αυτοεκτίμηση, την αυτοπεποίθηση, την αποφασιστικότητα και την κοινωνικότητα χαρακτηρίζει τα ευτυχισμένα άτομα.
Αναγνωρίζεις επίσης ότι η ψυχική ενέργεια τρέφεται και από τη συμμετοχή στις ανθρώπινες συναλλαγές που διαμορφώνουν ένα άλλου τύπου απαραίτητο δίκτυο, την κοινωνία, στην οποία ανήκουμε όλοι. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει “εκτός της πόλης”.
Εξάλλου δεν είμαστε ευτυχισμένοι, εάν είμαστε μόνοι μας.
Θα μπορούσαμε να πούμε άρα, με τον Zygmunt Bauman ότι η ευτυχία είναι η φροντίδα για την ευημερία όλων μας και όχι μόνο μια προσωπική υπόθεση. Καταλαβαίνεις ακόμα ότι η ευτυχία είναι η ικανότητα να κυβερνάς τον εαυτό σου. Ο Leonardo da Vinci έλεγε “Να είσαι άρχοντας του εαυτού σου, είναι το πιο υψηλό αξίωμα”. Αυτό που εισπράττεις είναι πολλά: πληρότητα, αρμονία, αυτονομία, η ομορφιά της ψυχής. Και τότε, με “επιθυμία για ευτυχία” μπορείς να αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες και τους φόβους της ζωής, όπως ο Ιππότης που πρωταγωνιστεί στη “Ζωοφόρο του Μπετόβεν” του ζωγράφου Gustav Klimt. Με την αυτοπραγμάτωση δεν έχεις πλέον ανάγκη για πανοπλίες. Ευτυχία λοιπόν ως ευδαιμονία των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων ως human flourishing στη μετάφραση της Βρετανίδας φιλοσόφου Elisabeth Ascombe.
Η ζωή μάς παρουσιάζει πολλές αλλαγές. Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν την ευτυχία;
Ανάλογα πώς ο κάθε ένας αντιλαμβάνεται την αλλαγή ως έννοια και πως τη δέχεται ως εμπειρία.
Συνειδητοποιούμε και αρκετά νωρίς, μάλιστα, με τις προσωπικές εμπειρίες και παρατηρώντας αυτό που συμβαίνει γύρω μας ότι η ζωή διέπεται από μια σειρά αλλαγών. “Τα πάντα ρεί.” “Κανείς δεν μπορεί να βουτήξει δυο φορές στο ίδιο ποτάμι” υποστήριζε ο Έλληνας φιλόσοφος Ηράκλειτος του 5ου π.χ. αιώνα. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Το γνωρίζει άλλωστε ο καθένας από μας. Είμαστε από τη γέννησή μας αντιμέτωποι με καταστάσεις που αλλάζουν την εξέλιξή μας, χαρούμενες και λυπηρές, στο χώρο της οικογένειας, της εργασίας, της κοινωνίας, στο εγώ και στο εμείς, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στο ίδιο το σώμα μας και στο συναισθηματικό κόσμο μας.
Μια επιτυχία, μια απογοήτευση, μια απώλεια, ειρήνη, πόλεμος, αλληλεγγύη, απόρριψη. Ανάμεικτα συναισθήματα. Το μόνο που δεν μπορείς να αλλάξεις είναι αυτή η κυκλική τροχιά σαν δύναμη που κυριαρχεί την εξέλιξη των πάντων, με φάσεις, αντιφάσεις που οδηγούν και πάλι στην ηρεμία, στην σταθερότητα. Μια σχετική ισορροπία. Ένας “τέλειος” κύκλος όπου τίποτα δεν χάνεται, γιατί αυτός ο κύκλος είμαστε εμείς οι ίδιοι.
Για όλους μας κάθε αλλαγή, είτε θετική είτε αρνητική έχει ένα ψυχολογικό κόστος, μικρό ή μεγάλο, μόνο και μόνο επειδή αφήνουμε μια γνώριμη προηγούμενη κατάσταση. Η μονιμότητα, το σύνηθες μάς καθησυχάζει. Με τη σταθερότητα νιώθουμε σιγουριά και ασφάλεια. Σού φαίνεται ότι το σπίτι όπως και η ψυχή σου δεν πρόκειται να καταρρεύσουν ποτέ.
Το νέο, το καινούργιο είναι και το άγνωστο, άρα προκαλεί ταλάντευση, ανησυχία, μπορεί και φόβο, σε ορισμένες περιπτώσεις και πανικό, ιδιαίτερα εάν η ψυχή είναι “ταλαιπωρημένη”. Να σημειώσουμε ακόμα ότι σε όλες τις περιπτώσεις αυτό που θα νιώσουμε αρχικά είναι εκείνο το γλυκό – πικρό συναίσθημα που ονομάζεται νοσταλγία, διότι κάθε αλλαγή αποτελεί έναν αποχωρισμό – αποχαιρετισμό.
Τελικά εκείνο το ταξίδι το πιο συναρπαστικό που λέγεται ζωή, με τις σημαντικές αλλαγές που συναντά, απαιτεί αρκετά εφόδια: αυτοπεποίθηση, αισιοδοξία, ελπίδα, θάρρος, εκτίμηση για την ίδια τη ζωή.
Εφόδια που αποκτούνται και ενισχύονται καθώς θα δοκιμάσουμε ακριβώς σε κάθε αλλαγή τον εαυτό μας, τις δεξιότητες, την ικανότητα προσαρμογής, τη δημιουργικότητα.
Να μη ξεχνάμε ότι και μια δύσκολη αλλαγή μπορεί να συμβάλλει στην αναγέννηση.
Μετά από τον χειμώνα δεν έρχεται η άνοιξη;
Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν ριζικές αλλαγές, όπως οι μετανάστες θα μπορούσαν να βρουν την ευτυχία τους;
Συνάνθρωποι εγκαταλείπουν τη χώρα τους, προκειμένου να φύγουν από οδυνηρές συνθήκες, πολέμους, φτώχεια, πείνα ή για να βελτιώσουν τη ζωή τους. Η μετανάστευση αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο που δεν είναι τωρινό. Το σημερινό όμως έχει λάβει διαστάσεις εξαιρετικές για τους λόγους και τους τρόπους με τους οποίους εκδηλώνεται.
Για πολλούς, το ταξίδι που αποφάσισαν από απελπισία και ξεκίνησαν με ελπίδα, μετατρέπεται κάποιες φορές σε εφιαλτική εμπειρία. Βλέπουν τη θάλασσα από σωτήρα να μετατρέπεται σε Σκύλλα και Χάρυβδη, σε θέατρο αρχαίας τραγωδίας. Την ονειρεμένη γη από μητέρα σε μητριά, σε δάσος αδιάβατο. Εκεί που καταφέρανε να αρμενίζουν, αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της προσαρμογής. Οι δυσκολίες μπορούν να συσσωρεύονται όταν συγκρίνονται τα όνειρα με τη νέα πραγματικότητα. Όσο έχεις όνειρα όμως, συνεχίζεις να παλεύεις με όρεξη για τη ζωή.
Η οικονομική κρίση που είναι πλέον παγκόσμιο φαινόμενο, τί επιπτώσεις έχει στην ευτυχία;
Μια οικονομική κρίση επηρεάζει βαθιά και προκαλεί πάντα αναστάτωση, αφού κατ’ αρχάς πλήττεται το σύνολο των πολιτών, που βιώνουν ξαφνικά εκ νέου το φόβο για φτώχεια και κατάρρευση. Ο φόβος γρήγορα μπορεί να μετατρέπεται σε πανικό, που εξαπλώνεται και μεταδίδεται, όταν ο άνθρωπος νιώσει ότι απειλείται η ίδια η ύπαρξή του μαζί με τα όνειρά του.
Η αδυναμία στη διεκπεραίωση των οικονομικών υποχρεώσεων, το πρόβλημα για αρκετούς για την ίδια τους την επιβίωση, δημιουργεί ένα γενικό έντονο κλίμα ανασφάλειας, γόνιμο έδαφος για συναισθήματα όπως άγχος, θυμό μέχρι και απελπισία με απρόβλεπτες συνέπειες.
Το διαρκές βίωμα της απογοήτευσης, της αβεβαιότητας και μια αίσθηση εγκατάλειψης σ’ ένα μέγιστο πληθυσμό αποτελεί εκρηκτικό συστατικό. Μια οικονομική κρίση δεν αφορά μόνο οικονομικά ζητήματα, δεν έχει μόνο οικονομικά αίτια και οικονομικές συνέπειες. Δύσκολα κάνεις όνειρα, δύσκολα απολαμβάνεις στιγμές ευτυχίας.
Τέτοια κατάσταση τελικά μάς δίνει και ένα σημαντικό μάθημα σε κοινωνικό και ατομικό επίπεδο. Στο κοινωνικό επίπεδο έχουμε καταλάβει ότι καλούμαστε με την εύρεση αποτελεσματικότερων στρατηγικών, να δουλέψουμε, ώστε να διασφαλίζεται η αξιοπρεπής επιβίωση των ανθρώπων σ’ ένα περιβάλλον, που ωθεί την ποιοτική ζωή σε όλες τις εκφάνσεις της.
Σε ατομικό επίπεδο, μπορούμε να προβούμε στον επαναπροσδιορισμό των επιλογών για τον τρόπο ζωής, αναγνωρίζοντας ότι οποιαδήποτε επιλογή επηρεάζει άμεσα εμάς, αλλά και έμμεσα τον ευρύτερο κόσμο.
Μπορεί να χρειαστεί επίσης μια αλλαγή της ιεράρχησης των αναγκών και των αξιών, που θα συμβάλλει στο να διευκρινίσουμε καλύτερα, τί σημαίνει για εμάς ευτυχία.
Η ευτυχία πηγάζει από αυτό που έχεις ή από αυτό που είσαι;
Εν τέλει η καλύτερη επένδυση είναι πάντα ο άνθρωπος, γιατί ως σύγχρονος Οδυσσέας είναι στη θέση με την εφευρετικότητα, την επινοητικότητα, την τόλμη που τον χαρακτηρίζουν, να ανακαλύψει καινούργια πιο ασφαλή λιμάνια. Αρκεί να είμαστε όλοι αποφασισμένοι να προστατεύσουμε την αρμονία της ύπαρξης, επιλέγοντας τα αγαθά που την προάγουν.
Ευχαριστώ από καρδιάς την  κ. Maioli-Σπερώνη Romana  για  την συνέντευξη που μου παραχώρησε.
AFISE SEFERI (ΜΑΡΙΝΑ)-ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ Δ.ΙΕΚ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ- ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ